Türk ve Dünya Edebiyatında Masal Konulu Yazı
Masal sözcüğü Habeşçedeki mesl sözcüğünden gelmektedir, ibraniceye maşal, Aramiceye mesel / masal oradan da Türkçeye masal olarak geçmiştir. Bu sözcükten önce kıssa, dâstân, hikâye (hekâye, hekiya, hekat) sözcükleri aynı kavramı karşılamıştır. Bugün metel şekli Orta Anadolu'da yaşamaktadır. Ayrıca Tokat, Çankırı ve Mersin İllerimizde masal karşılığı olarak oranlama / ozanlama sözcükleri kullanılmaktadır. Divanü Lügat-it Türk'te rastladığımız ötün fiili, hikâye söylemek anlamındadır. Masal sözcüğünün gerçek anlamında ilk kullanılışına Namık Kemal’in Mukaddeme-i Celâl inde rastlamaktayız.
Kamus-ı Osmani'ye göre mesel, halk dilinde meşhur olan, âdap ve öğütleri anlatan söz demektir; darbımesel, atalardan kalma hikmetler, İbretli sözler anlamındadır.
Sanat metni olarak masal, asıl söyleyeni belli olmayan, olayları bilinmeyen bir zamanda ve ülkede geçen, gerçek olaylar yanında doğaüstü olaylara da yer veren, olağanüstü kişilerin bulunduğu ve kendine özgü anlatım biçimi olan kurmaca metindir. Masallarda kötülük, iyilik, doğruluk, cisimlendirilmiş kişilerin savaşları, düşleri, olağanüstü güçlerin yardımıyla engelleri aşma çabaları görülür.
Ruh bilimcilere göre masallar, alt bilincin ötesinden gelen yankılardır. Her masalda başarı ve mutluluk peşinde koşan bir kahraman ile ona engel olmaya çalışan varlıkların çatışması yer alır. Her insanın iç dünyasında iyi ve yiğit olma isteği vardır. Masalda üstün gelmek isteyen kötü varlıklar, insanın bir işe girişirken içinde çırpınan başarısızlık korkusunun yansımasıdır.
Masal dünyası, renkli ve sihirli bir dünyadır. Bu gizemli dünyanın kahramanları aslında insanlardır ama hiçbirinin adı sanı yoktur. Bunlar ya Padişah, Vezir, Yörükbeyi, Keloğlan olarak ya da Idı ile Bıdı, Hılı ile Dılı gibi garip isimlerle karşımıza çıkarlar. Çoğu kez bu kahramanlar, Peri kızı, Dev anası, Ejderha, Zümrüdüanka gibi hayalî yaratıklar bazen de kurtlar, kuşlar, taşlar, ağaçlar olarak yer alırlar. Akla hayale sığmayan işler yapan masal kahramanlarının yenemeyeceği güçlük yoktur. Sihirli kişilikleriyle amaçlarına ulaşırlar. Bu yüzden her masal, mutlulukla sona erer. Daha çok gerçeküstü olaylara dayanan masalların içten içe yürüyen bir özü, gerçek bir yönü vardır. Bundan dolayı usta masalcılar: "Masal deyip geçmeyin; kökleri vardır geçmişte, dayanır durur dağ gibi... Dalları vardır üstümüzde; yeşerir gider bağ gibi." derler.
Masallar, özellikle ortak iş yapımında, işi kolay kılmak ya da uzun kış gecelerinde insanları eğlendirmek amacıyla özellikle kadın anlatıcılar tarafından aktarılır.
Masalın anlatılışında ayrıntılara yer verilmez. Zaman ve mekânlar arasında büyük boşluklar bırakılır; elli yıl, beş yüz yıl bir sözle geçiştirilir. Masalı anlatan, kahramanın başından geçen önemli olaylar üstünde durur. Masallarda insanlar ve diğer yaratıklar şekil değiştirebilir. Örneğin, masal kahramanı, ceylan, kuş, balık, gür fidanına dönüşebilir, kötüler taş kesilir, bazen de çalı olur. Kahramanlarda olduğu gibi konularda da sık sık değişme olur; bir anda korkudan sevince, aşktan ayrılığa geçilir.
Masallar, var olmayan bir masal
Sponsorlu Bağlantılar
ülkesinde geçer. Bu masal ülkesi, devlerin yurdu, Kafdağı’nın ardı gibi abartılı yerler olabilir. Masallarda yer adı pek az geçer. Geçtiği zaman da söz konusu yerin gerçek şehirle pek az ilgisi olur. Türk masallarında adı geçen Yemen, Çin, Mısır gibi yerler gerçekte masaldaki olayla ilgisi olmayan yerlerdir. Bazı masallardaki İstanbul, Halep gibi şehirler de "büyük şehir" anlamında kullanılmıştır.
Masallarda belli bir zaman yoktur, olaylar "evvel zaman içinde" geçer. Olaylar, önemlerine göre sıralanarak aktarılır; -miş'li geçmiş zaman, şimdiki zaman ya da geniş zamanın rivayeti kullanılır.
Masal anlatan kişi ilk bölümde tekerleme denilen kalıplaşmış sözlere yer verir, amacı masala ilgi çekmek, masalın dinlenmesini sağlamaktır.
Tekerleme, kelime oyunlarından, birbiriyle ilgisi olmayan ama dinleyicinin ilgisini masala çekmek amacıyla oluşturulmuş kalıp sözlerdir. Tekerlemede amaç, ilgisiz sözleri bir araya getirirken ahengi sağlayabilmektir. masalsitesi.com Bu kalıp sözler, masaldaki asıl olayın başlamasından önce ve bitmesinden sonra kullanılır. Örneğin, "Var varanın, sür sürenin, destursuz bağa girenin hâli budur padişahım! Yollar saçak pürçek, kimi yalan kimi gerçek, hikâyedir bunun adı, söylemeyle çıkar tadı. Eski zamanenin devrinde bir varmış..." başlangıç bölümü olarak kullanılır. "Bunlar burada kavuşurlar, murat alıp murat verirler, Allah cümlemizin muradını vere." sonuçta dilek bölümü olabilecek bir tekerleme örneğidir. Bir masalda serim, düğüm, çözüm bölümü yer alır.
Masal kaynağından, birçok bilim yararlanabilir. Dil yönünden zengin kaynaklardır.
Deyimler, kelimeler ve ağız özelliklerinin belirlenmesinde yardımcı olur. Sosyolojik açıdan önemli olup halkın kültür ve uygarlık temellerini araştırmada eşsiz belgedir. Bireylerin ve toplumların beklentilerini, özlemlerini, korkularını, acılarını yansıtır. Kültür birliği oluşturmuş toplumların, geçmiş çağlardaki yaşam deneyimlerini yeni kuşaklara aktarır. Hemen hemen bütün masallarda meziyetler, güzelde, iyide ve güçlüde; kusurlar ise çirkinde, kötüde ve zayıfta toplanır. Masallarda hep iyiler ve adalet duygusu yüceltildiği için çocuk eğitiminde de önemli bir yer tutar. Çocuğun hayal dünyasını geliştirmesi açısından da yararlıdır. Masallar, eğlendirici ve eğitici olmanın yanı sıra dinleyicide toplumsal değerlerin yerleşmesinde de büyük rol oynar.
Masalların yapısını oluşturan ve masal incelemesinde önemli olan öğelerden biri de motiftir. Motif, "eskiden beri yaşama kabiliyetine sahip olan, kendi başına anlam bütünlüğü taşıyan, masalın en küçük unsuru"dur. Bir masalda en az bir motif bulunmalıdır.
Masal türünde inceleme ve araştırmaları bulunan Stith Thompson'ın masallardaki motifleri tasnifte kullandığı ana başlıklar şunlardır; mitolojik motifler, hayvanlar, yasak, sihir, ölüm, olağanüstülükler, şans ve kader, ödüller- cezalar, esirler - kaçaklar, devler, sınavlar, akıllı ve aptal, aldatmalar, kaderin ters dönmesi, geleceğin belirlenmesi, zulüm, din, karakter özellikleri, mizah ve çeşitli motif grupları...
Masallar Antti Aame - Stith Thompson tasnifine göre incelenir. Bu tasnif:
1. Hayvan masalları
2. Asıl halk masalları (olağanüstü ve gerçekçi)
3. Fıkralar (güldürücü hikâyeler)
4. Zincirlemeli masallar (genel bir çerçeve içindeki masallar)